Het Dierenmuseum

Het Dierenmuseum

Het online museum over het dier in de kunst en cultuur


Vormen en thema's van kritiek


Vormen


Kunstenaars nodigen ons uit om zelf na te denken over onze omgang met dieren. Dat doen ze met hun kunstwerken o.a. op de volgende manieren of vormen.
Vaak wordt een combinatie van vormen gebruikt. Wanneer je klikt op de afbeelding, kom je op de website van de kunstenaar terecht.

Ambivalentie

Ambivalentie

Het kunstwerk toont de kijker hoe verschillend we met verschillende dieren omgaan: het ene dier is het andere niet.
We zijn ambivalent in ons denken en in het omgaan met dieren.

Kunstenaar: Pawel Kuczynski (2007)

Confrontatie met de werkelijkheid

Confrontatie met de werkelijkheid

Het kunstwerk confronteert ons met de waarheid in de hoop dat we niet wegkijken van de situatie.

Kunstenaar: Roger Olmos - Senzaparole

Humor en ironie

Humor en ironie

Het kunstwerk gebruikt humor of ironie door de spot te drijven met bepaalde situaties en het tegenovergestelde te zeggen van wat ze bedoelen.

Illustrator: Nozzman


Identificatie / Perspectiefwisseling

Identificatie / Perspectiefwisseling

Het kunstwerk nodigt de kijker uit om zich te identificeren met het dier. Dat roept de vraag op: 'Hoe zou jij het vinden als er zo wordt omgegaan met jou?'

Kunstenaar onbekend

Instrumentalisatie / het dier als ding

Instrumentalisatie / het dier als ding

Het kunstwerk toont de instrumentele wijze van omgaan met dieren. We zien het dier niet meer als een voelend en bewust wezen, maar als ding of gebruiksvoorwerp.
Deze wijze van omgaan met dieren trekt de kunstenaar in twijfel.

Kunstenaar: Paul McCarthy - Mechanical Pig (2005)

Kwetsbaarheid

Kwetsbaarheid

Het kunstwerk toont de kwetsbaarheid van het dier. Dieren kunnen zich meestal niet verweren tegen menselijk handelen.

Kunstenares: Annerose Langeveld

Dieren geven zelf hun mening

Dieren geven zelf hun mening

Het kunstwerk laat de dieren zelf aan het woord en hun mening geven over een situatie.
In de cartoon hierboven zegt de hond "...and if we are mistreated the humans go to prison", waarop de koe zegt "I am so jealous..."

Kunstenaar onbekend

Utopie

Utopie

Het kunstwerk toont een wensbeeld van een nieuwe relatie tussen mens en dier; waarin mensen dieren niet meer zien als dingen, maar op een gelijkwaardige wijze omgaan met dieren.

Kunstenaar: Hartmut Kiewert

Thema's van kritiek


Bij dierenkunst als kritiek wordt kritiek geuit op thema's als het houden van dieren voor bepaalde doeleinden (bijv. voedsel, gezelschap, onderzoek, sport), het welzijn en de integriteit van dieren, het doden van dieren en over het uitsterven van wilde dieren. De kunstwerken roepen veelal ongemakkelijke gevoelens op waar we niet goed raad mee weten.


Vragen die bij de kijker kunnen opkomen zijn:



  • Vind ik het OK dat we dieren houden voor gezelschap, voedsel, onderzoek en andere doeleinden?


  • Vind ik dat dieren op een goede manier worden gehouden houden? Hebben de dieren een goed leven, een goed welzijn?


  • Kunnen wilde dieren nog wel voortbestaan en leven in welzijn?

Dierethiek
De kunstenaars bevinden zich met deze vragen op het terrein van de dierethiek. In de dierethiek staat de vraag centraal wat een goede omgang met dieren is. Mogen we alles met dieren doen zolang we rekening houden met hun welzijn? Of zijn er grenzen aan wat we met dieren mogen doen, omdat niet al ons handelen getuigt van respect voor dieren: voor hun eigenheid, voor hun welzijn en voor de waarde van hun leven? En moeten we alle dieren gelijkwaardig behandelen?

Ga hier naar de pagina over dierethiek.

Mensen denken verschillend over dieren
Mensen geven verschillende antwoorden op bovenstaande vragen, omdat mensen verschillend kijken naar en denken over dieren en dus verschillend over hoe we met dieren behoren om te gaan. De een vindt dieren leuk, lief, gezellig, mooi, de ander vindt dieren eng, lelijk of vies en weer een ander vindt dieren nuttig en lekker.


Vaak wordt gesproken over dieren in de termen DIER of DING: voor de een is een dier een dier, de ander ziet en behandelt een dier als een ding. De een vindt dat we rekening moeten houden met de belangen van een dier, de ander niet. Voor sommige dieren zijn we een vriend, voor andere dieren een vijand.


Het ene dier is het andere niet

En we kijken ook verschillend naar verschillende dieren: het ene dier is het andere niet.

Er wordt veel geschreven en gesproken over het ambivalente gedrag van mensen jegens dieren, al decennialang. We zijn niet consequent in onze omgang met dieren. Er zijn veel verschillen. Van het ene dier houden we (kat, hond), het andere eten we op (varken, kip, koe) en sommige bestrijden we (ratten, muizen, insecten). Maar ook eenzelfde diersoort behandelen we verschillend. Zo leven knaagdieren in het wild, maar doden we ze als ze voor overlast zorgen, gebruiken we ze als proefdier of houden we ze als huisdieren (bijv. muizen en ratten). Voor sommige dieren zijn we een vriend, voor andere dieren een vijand. De Amerikaanse onderzoeker Hal Herzog schreef er het boek 'We aaien ze, we haten ze en we eten ze' over (2011). 

De Poolse illustrator Pawel Kuczynski toont in zijn tekening (2007) treffend onze ambivalentie jegens dieren.


Klik hier als je meer wilt weten over dierenliefde en ambivalentie.



Op de pagina Tellen dieren mee? vind je meer informatie over hoe mensen over dieren kunnen denken en welke morele positie mensen aan dieren toekennen. Die morele positie bepaalt de mate waarin we rekening houden met de belangen van dieren.


Toenemende zorg over hoe we met dieren omgaan
Steeds meer mensen maken zich zorgen over hoe we met dieren omgaan. Niet alleen over dieren in de intensieve veehouderij, maar ook ten aanzien van ander diergebruik zijn veel mensen kritisch: dieren voor bont, gezelschap, onderzoek, sport en vermaak, visserij, werk en jacht.
Discussies over hoe we met dieren behoren om te gaan vinden al lang plaats. Al in de oudheid werd over de positie van het dier nagedacht en waren er filosofen die zeiden dat onze omgang met dieren beter moest zoals Pythagoras (ca. 582/70 - 496 voor Christus die misschien wel de eerste dierenbeschermer kan worden genoemd) en Plutarchus (46-126).

Wil je hier meer over weten? Ga dan naar de pagina Visies van filosofen en ethici.


De discussie over onze omgang met dieren blijft vooral actueel, omdat:


  • nog steeds heel veel dierenwelzijnsproblemen niet zijn opgelost


  • we inmiddels veel meer over dieren weten door verschillende onderzoeken, zoals over hun behoeften, gedrag, intelligentie en gevoelsleven. Dat maakt dat we beter inzicht hebben in de mate waarin we dieren schaden.


  • de verschillen in omgang met dieren steeds zichtbaarder zijn geworden: in Nederland, maar ook tussen verschillende landen. De communicatiemogelijkheden via internet en social media hebben hier mede aan bijgedragen.


  • het aantal diersoorten op de wereld blijft afnemen, met name door toedoen van de mens


  • de wereldbevolking stijgt van 7 miljard nu naar 9 miljard in 2050, hetgeen impact zal hebben op onze omgang met gedomesticeerde dieren en op dieren die in het wild leven


  • we in de Westerse wereld zelf meer in welzijn leven, met als gevolg dat we ook meer oog hebben voor de belangen van andere diersoorten

Twee historische boeken
Met name twee boeken in de 20e eeuw hebben geleid tot meer aandacht voor het leed en de noodzaak tot bescherming van dieren: Animal Machines en Animlal Liberation.
Lees hier meer over deze boeken.

1964

1975

Bronnen


Boeken

  • Verduyn, M., Het dier is DING geworden. Het dier is MENS geworden, 2012
  • Visser, N.B.H. en F.J. Grommers, Dier of ding. Objectivering van dieren, 1988
  • Vogelaar, J.F., Kunst als kritiek, 1972


Films over onze ambivalente houding jegens dieren zijn o.a.: