Het Dierenmuseum
Het online museum over het dier in de kunst en cultuur
Ook in niet Westerse kunst komen dieren veelvuldig voor en hebben zij een symbolische betekenis.
Hieronder vind je informatie over dierenkunst in Afrika, China, India, Japan en Noord-Amerika.
Maskers zijn een belangrijk onderdeel van de Afrikaanse cultuur. Veel Afrikaanse volkeren hebben ze. Ieder volk heeft zijn eigen maskers, met eigen betekenissen en eigen gebruiken. Ze zijn veelal gemaakt van hout. Ze worden gebruikt bij allerlei rituelen en ceremonies zoals bij een geboorte, genezing, inwijding, begrafenis of geestenuitdrijving. Vaak gaat dit gepaard met traditionele Afrikaanse muziek en dans.
Dierenmaskers komen veel voor, bijvoorbeeld van apen, krokodillen, kameleons, hyena's, antilopen en buffels. Ze staan veelal symbool voor de eigenschappen en specifieke krachten van deze dieren. Soms bevatten dierenmaskers kenmerken van verschillende dieren tegelijk. Ze vertegenwoordigen vaak ook de geest van de dieren. De drager van het masker wordt een medium die verbinding legt met de spirituele wereld en kan praten met de dieren, bijvoorbeeld om te vragen om uit de buurt te blijven van een dorp.
De Afrikaanse kunst kent ook krachtbeelden (ook wel spijkerbeelden of spijkerpoppen genoemd). Ze worden gebruikt of aangesproken om mensen te behoeden voor onder meer ziekte en onheil. De beelden worden geactiveerd en 'opgeladen' door het toevoegen van krachtige materialen (zoals ijzer in de vorm van spijkers) aan de buiten- en binnenkant. Soms komen ze ook voor in de vorm van een dier.
Meer Afrikaanse dierenmaskers en kunst uit Afrika vind je In het Afrikamuseum in Nijmegen, het Tropenmuseum in Amsterdam, het Museum Volkenkunde in Leiden, Museon-Omniversum in Den Haag en het Africa Museum in Tervuren (nabij Brussel).
Hieronder vind je enkele filmpjes waarin je kunt zien hoe dierenmaskers in traditionele dansen worden gebruikt:
***
Chinese tempelleeuw in de Verboden Stad in Peking
Foto: Pvt pauline (CC BY-SA 3.0)
In de Chinese kunst komen draken veelvuldig voor. Deze symbolische dieren zijn een teken van geluk en daarom vaak te zien op daken van paleizen en tempels. Daarnaast wordt het Chinees Nieuwjaar traditioneel met een drakendans gevierd. De draak verdrijft symbolisch boze geesten. Leeuwendansen komen ook voor tijdens het Chinees Nieuwjaar of andere feesten. De leeuw verjaagt ook boze geesten en brengt geluk en voorspoed. Andere dieren die in de Chinese kunst te zien zijn, zijn kraanvogels (symbool voor een lang leven), vissen (symbool voor overvloed en rijkdom) en leeuwen.
Leeuwen zijn vaak in een paar te zien als poortwachters bij gebouwen. Gewoonlijk bestaat zo'n paar uit een leeuw aan de linkerzijde van een poort links met de rechterpoot op een bal - het symbool van de eenheid van het Chinese keizerrijk - en een leeuwin aan de rechterzijde van een poort met onder haar linkerklauw een welp - als symbool van vruchtbaarheid.
***
Vanaf de prehistorie is in de Indiase kunst al de Indische olifant (een ondersoort van de Aziatische olifant) afgebeeld, maar ook de tijger en de slang zijn veelvuldig afgebeeld. Ook apen, leeuwen, herten en andere dieren duiken op als icoon, symbool of decoratie in schilderingen op papier en stof.
In 2004 is het boek 'Dieren van India' van K. Arni en Gita Wolf verschenen met diverse afbeeldingen van Indiase kunst.
Ook de Indiase goden, als half menselijke en half dierlijke figuur, zijn veelvuldig in de kunst en op tempels zichtbaar.
In het Tropenmuseum Amsterdam en het Wereldmuseum in Rotterdam en het Museum Volkenkunde in Leiden vind je meer kunst afkomstig uit Azië.
Dieren op het Boeddhistisch heiligdom Borobudur in Indonesië
Foto: Tropenmuseum, part of the National Museum of World Cultures
(CC BY-SA 3.0)
***
Het Westen kwam pas halverwege de 19e eeuw in contact met de Japanse Kakunst, omdat pas vanaf toen de Japanse havens opengingen voor handel met het Westen. Ook voor Japanse kunstenaars zijn dieren door de eeuwen heen een inspiratiebron geweest: tijgers, ossen, draken, vogels en vissen. Dit is onder andere zichtbaar op rolschilderingen (sumi-e), prenten (ukiyo‐e) en op zijde. De dieren worden niet altijd precies natuurgetrouw weergegeven, maar zijn juist op decoratieve wijze in veel kunstvoorwerpen verwerkt.
Links zie je een tijger in de sneeuw van de Japanse schilder en tekenaar Katsushika Hokusai (1760–1849), gemaakt op zijde.
Tijger in de sneeuw
Foto: British Museum
Eind 2007, begin 2008 was er in de Kunsthal Rotterdam de tentoonstellng 'Dierenstreken- Japanse schilderingen 1700-1950'. Hier werden rolschilderingen en albums samengebracht van collecties van de leden van de Nederlands-Japanse Vereniging.
Veel rolschilderingen over de relatie tussen mens en natuur hebben in de Japanse samenleving een sociale en politieke betekenis. De afgebeelde dieren staan onder meer symbool voor verschillende sociale klassen. Zo identificeerde de Japanse adel zich graag met een hert vanwege zijn elegantie en gratie, terwijl de Samurai zich spiegelden aan de havik vanwege zijn mannelijke en disciplinaire eigenschappen. Andere dieren staan in Japan bekend om hun magische krachten zoals de haas die op de maan het elixer voor het eeuwige leven stampt en de vos die zich tot mens kan transformeren om iemand te misleiden.
Ook mythische dieren spelen in de legendes een belangrijke rol zoals de regendraak die grote invloed kan hebben op de oogst. De catalogus die in het kader van de tentoonstelling verscheen is getiteld 'A Brush with Animals, Japanese Paintings 1700-1950'. Een ander boek over dieren in de Japanse kunst is Creatures' Paradise - Animals in Art van het Kyoto National Museum. Japan is ook bekend voor origami, de kunst van het papiervouwen. Er zijn verschillende boeken verschenen om ook dierenfiguren te vouwen. Nederland kent ook een Japanmuseum Het SieboldHuis waar Japanse kunst is te bewonderen.
***
Totempalen met dierenfiguren in Vancouver
Aan de noordwestkust van Canada komen totempalen voor. Een totempaal is een soort familiewapen. Het is een symbool van macht en prestige met gestileerde figuren en symbolen die verbonden zijn aan een clan of familie. De figuren en symbolen op de paal hebben allemaal hun gespecialiseerde betekenis. Je 'leest' hem van boven naar beneden. Dieren komen er veelvuldig op voor.
Bron: Tentoonstelling 'Het verhaal van de Totempaal', Museum Volkenkunde