Dieren en goden in de Griekse en Romeinse mythologie (600 vóór Christus - 400 jaar na Christus)


In de Griekse oudheid stond de Griekse mythologie centraal. Er werden beelden in menselijke vorm, meestal naakt, gemaakt van Griekse mythen en sagen. Dit betreffen verhalen over goden, halfgoden en het contact tussen goden en mensen. Met deze mythen en sagen werd het ontstaan van de wereld, de hemellichamen, de mensen, de goden, het kwaad, ziekten, natuurverschijnselen en de oerelementen aarde, water, vuur en lucht verklaard. Ze vormden de basis van de religie van de oude Grieken. Van de Griekse kunst is niet veel meer overgebleven, maar de Romeinen lieten zich bij het maken van Romeinse kunst sterk inspireren door de Griekse cultuur. Bovendien hadden ze Griekenland opgenomen in het Romeinse rijk. Voor de Romeinen diende de kunst vooral ter decoratie van hun huis of tuin. Hun kunst liet ook meer de dagelijkse wereld zien, terwijl de Griekse kunst vooral een ideaalbeeld toonde. Van de Romeinse kunst is in de loop der jaren meer bewaard gebleven en daardoor weten we ook meer van de Griekse kunst.

Al in de klassieke oudheid van de Grieken en Romeinen werden er dierenbeelden gemaakt. Van deze beeldhouwkunst zijn enkele bronzen beelden en marmeren beelden bewaard gebleven afkomstig uit tempels en graven. De talrijke Romeinse kopieën van verloren gegane Griekse originelen geven een beeld van de oude Griekse beeldhouwkunst. Van de Romeinse kunst is meer bewaard gebleven en deze is te zien in diverse musea in de hele wereld.

Griekse godin Athena met uil
op het plafond in het Academiegebouw in Utrecht

Goden en hun dierlijke gedaanten


De Griekse mythologie kent diverse goden, halfgoden en andere bovennatuurlijke wezens. De Romeinen hebben het geloof in goden overgenomen, maar gaven dezelfde goden een andere naam. Veel goden hebben een dier als symbool of worden erdoor vergezeld. Zo wordt de Griekse godin van de wijsheid, Pallas Athena (Minerva in de Romeinse mythologie) vergezeld van een uil die de wijsheid symboliseert. Andere Griekse (en Romeinse) goden en het dier dat hem of haar vergezelt of symboliseert vind je hieronder.



















Griekse god

Romeinse equivalent

Betekenis god(in)

Dier dat hem of haar vergezelt of symboliseert

Aphrodite

Venus

Godin van de liefde en schoonheid

Duif, mus, zwaan, bijen

Apollo

Apollo

God van de muziek en zon

Slang

Ares

Mars

God van de oorlog


Wild zwijn, slang, hond, aasgier

Artemis

Diana

God van de maan en de jacht

Hert

Asklepios

Asklepius

God van geneeskunde en genezing

Slang (asklepiosstaf of esculaap)

Athena

Minerva

Godin van de wijsheid

Uil. Zoals de uil neemt ze een hoger perspectief in. Zij overziet de wereld onder haar en is zelfs in staat in het donker te kijken.

Dyonisos

Bacchus

God van de wijn

Tijger, panter, geit, dolfijn

Hades

Pluto

God van de onderwereld

Cerberus: hellehond met drie koppen

Helios

Sol

Zonnegod


Zonnewagen met paarden of griffioenen

Hera

Juno

Godin van vrouwen en het huwelijk

Koe, leeuw, pauw

Hermes

Mercurius

God van de handel, reizigers en winst

Staf met twee slangen (caduceus), reiger, schildpad

Persephone


Proserpina

Godin van de lente

Parkiet

Poseidon

Neptunus

God van de zee

Zeepaard

Zeus

Jupiter

Koning van de goden

Arend/adelaar, stier

Mythische dieren uit de Griekse oudheid

Argos


Argos was een jachthond van Odysseus.Toen hij vertrok uit Ithaka om te strijden tegen Troje, liet hij zijn hond achter. Argos werd echter niet goed verzorgd. Toen Odysseus na 20 jaar terugkwam op Ithaka vond hij zijn oude trouwe hond verwaarloosd en vies terug bij de ingang van zijn voormalige huis. Argos herkend Odysseus meteen ook al was hij verkleed als zwerver. De hond begroette blij zijn baas blij en blies daarna zijn laatste adem uit.

Chrysomallos

Een ram met een gouden vacht die voort is gekomen uit de liefde tussen Poseidon en Theophane. Hij kon vliegen, zwemmen en vliegen.

Erymanthische zwijn

Dit zwijn maakte het gebied rondom de berg Erymanthos onveilig. Herakles moest het vangen als één van zijn twaalf werken.

Feniks

De feniks is een reigerachtige vogel waarvan de Grieken dachten dat hij in staat was steeds weer opnieuw herboren te worden uit zijn eigen as.

Griffioen

De griffioen is een hybridisch fabeldier dat de heerschappij over twee rijken symboliseert. Het heeft het lichaam van een leeuw (heerschappij over de aarde) en de kop en vleugels van een adelaar (heerschappij over de lucht).

Hippocampus

Dit is een zeepaard, de mythische maritieme tegenhanger van het paard. Het gewone zeepaard heeft het hoofd en voorbenen van een paard, het geschubde onderlijf van een vis en de staart van een dolfijn. Er zijn ook andere zeepaarden in de oceanen. Die hebben geen hoeven maar poten met vliezen, geen manen maar een vin, vleugels of een hoorn.

Laelaps

Laelaps was een hond die van de goden het vermogen had gekregen om elke prooi te vangen waar hij op jaagde.

Nemeïsche leeuw

De Nemeïsche leeuw of de leeuw van Nemea was een zeer grote leeuw die leefde in de wouden van het Griekse schiereiland Peloponnesos. De leeuw doodde mensen en vee en maakte de vallei van Nemea onveilig. Niemand kon hem doden, omdat zijn huid ondoordringbaar was voor pijlen. Herakles doodde uiteindelijk de leeuw door hem te wurgen met zijn blote handen. Dit was het eerste werk van Herakles. Later droeg Herakles de ondoordringbare huid van deze leeuw als mantel en harnas. De kop van het dier werd zijn kap.

Pegasus

Pegasus is een gevleugeld paard. Het komt voort uit de liefde tussen de gorgoon Medusa en de zeegod Poseidon en ontstond uit Medusa's bloed toen zij door de held Perseus werd gedood.

Stier van Kreta

Deze stier wordt ook wel de Kretenzische stier genoemd en betreft een stier die op Kreta leefde. Het zou kunnen gaan om de witte stier waarin de oppergod Zeus zich had veranderd toen hij de Fenicische prinses Europa had geroofd. Maar het zou ook kunnen gaan om de witte stier die de zeegod Poseidon aan koning Minos (koning van Kreta) had gegeven als offerdier. Minos besloot de stier vanwege zijn schoonheid echter niet te offeren en hield hem voor zichzelf. Dit maakte Poseidon kwaad en hij maakte de stier razend en tot een plaag voor het eiland. Herakles kreeg als zevende taak om de stier te vangen en naar het vasteland naar koning Eurysteheus te brengen. Deze liet de stier opnieuw los en zorgde ervoor dat de stier ook een plaag werd voor de stad Marathon. Daar werd de stier uiteindelijk gedood door de held Theseus.

Stymphaliden

Stymphaliden zijn fabeldieren die lijken op kraanvogels. Het zijn monsters met een koperen bek en klauwen die mensen eten. Ze kunnen pantsers doorboren en hun koperen veren afschieten als pijlen. Ze terroriseerden boerderijen en dorpen, doodden mensen en dieren en vergiftigden het land met hun uitwerpselen. Het was de zesde taak van Hercules om het land van de stymphaliden te bevrijden.

Teumessische vos

Een vos die van de goden de gave had gekregen om nooit gevangen te worden.

Xanthus en Balius

Dit waren de onsterfelijke, sprekende paarden van de Griekse held Achilles.

De Griekse mythologie kent ook wezens die half mens, half dier zijn

Centaur

Een paardmens, half mens, half paard en daarom ook wel hippocentaur genoemd. Centaurs worden vaak gewelddadig afgebeeld met een boog. Daarop is echter één uitzondering: de centaur Chiron die de leraar/opvoeder van diverse Griekse helden is. Er bestaan ook onocentaur (ezelcentaur), bucentaur (koeiencentaur) en ichtyocentaur (vissencentaur).

Gorgonen

Dit zijn monsterlijke vrouwen. Doorgaans worden hiermee Medusa (de door Poseidon bezwangerde), Stheno (de sterke) en Euryale (de vérspringende) bedoeld, dochters van de zeegoden Phorcys en Ceto. Ze hebben slagtanden, handen van brons, gouden vleugels en op hun hoofd slangen in plaats van haren. Iedereen die hen aankeek werd veranderd in steen. Medusa is hiervan de bekendste en zij was ook sterfelijk.

Harpijen

Dit zijn drie gevaarlijke wezens die werden afgebeeld als roofvogels met scherpe klauwen, het gezicht van een oude vrouw en een vuil onderlijf. De wezens waren voorheen echter de drie mooie, gevleugelde dochters van Elektra en Thaumas.

Minotaurus

De minotaurus is een wezen met de kop en staart van een stier en het lichaam van een man. Hij was de zoon van Pasiphaë en een witte stier. Hij woonde in een labyrint waar elk jaar zeven jongens en zeven meisjes werden geofferd, omdat hij mensenvlees moest eten.

Saters

Dit zijn vrolijke en ondeugende boswezens die behoren tot het gevolg van de god Dionysos. Ze zijn half mens, half bok. Ze hebben de staart, oren en poten van een bok en een ithuphallos (erecte penis) en zijn vaak sterk behaard. Vaak bezitten ze een fluit. Ze zijn gek op wijn en het verleiden van nimfen. Ze symboliseren wellust en vervoering.

Sfinx

De Griekse sfinx heeft het lichaam van een adelaar en het hoofd van een vrouw. De Egyptische sfinx is half man, half leeuw. De sfinx is het meest bekend uit het verhaal met Oedipus. De sfinx is in dit verhaal een monster dat mensen onmogelijke raadsels opgeeft.

Sirenes

Sirenen zijn halfgodinnen met het lichaam van een vogel en het hoofd van een vrouw. Sirenen verleidden hun toehoorders met gezang. Ze lieten schepen te pletter varen tegen rotsen en zogen daarna de levenskracht uit hun slachtoffers.

Bronnen / Meer weten?


Boeken

  • Harden, A., Animals in the classical world, 2013
  • Jennison, G., Animals for Show and Pleasure in Ancient Rome, 2005
  • Meijer, F., De hond van Odysseus.Het dier in de oudheid, 2009
  • Moormann, E.M. en Wilfried Uitterhoeve, Van Achilleus tot Zeus. Theama's uit de klassieke mythologie in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater, 1995
  • Schwab, G., Griekse Mythen en Sagen, 1956
  • Toynbee, J.M.C., Animals in Roman Life and Art, 2013

Musea


Websites:


Video's