Dieren en dierensymboliek in het Hindoeïsme

Het Hindoeïsme is gevormd uit diverse tradities en heeft niet één bepaalde stichter. Het kent diverse stromingen met hun eigen heiligen, leraren en goden. De meeste hindoes geloven in God, die Brahman heet. Ze aanbidden veel verschillende goden die allemaal op hun eigen manier (zgn. manifestaties) iets laten zien van de éne God Brahman.
De belangrijkste drie gedaantes van Brahman zijn: Brahma, Vishnu en Shiva. Deze drie goden kunnen niet zonder de ander bestaan. Daarom worden ze de Trimurti of hindoe-drie-eenheid genoemd. Ze kennen ieder ook een dier dat hun rijtuig is.

Brahma is de schepper van het heelal. Hij heeft 4 hoofden die alle vier een windrichting opkijken. Hij rijdt op zwanen of zit op een heilige lotusbloem. Hij komt voort uit een gouden ei dat een zwaan of gans op de wateren had gelegd.
Vishnu is met zijn vier armen de beschermer van de wereld. Hij houdt de schepping/evolutie in stand. Hij wordt vaak afgebeeld op een garoeda (een mythisch wezen dat half adelaar, half mens is) die hem door het universum vervoert. Hij slaapt op de reuzenslang Shesha die de onderwerelden in stand houdt. Vishnu kent meerdere (dieren)incarnaties (avatars) waaraan hij herkenbaar is zoals Matsya de slang, Kurma de schildpad en Vahara het wilde zwijn.
Shiva is de verwoester van het kwaad in het heelal. Hij gaat over iemands dood en bepaalt hoe die weer terug op aarde komt. Hij maakt ruimte voor nieuwe dingen. Shiva rijdt op een grote stier die Nandi heet, draagt een olifantenhuid en zit op een tijgervel. Vasuki is de slang van Shiva en hij draagt hem als een ketting om zijn nek.

Hindoes hebben respect voor alles wat leeft. Alle levensvormen zijn manifestaties van God en hebben een ziel. Dieren zijn geen inferieure wezens, maar manifestaties van God op een lagere schaal van evolutie vergeleken met mensen. De meeste Hindoestanen geloven dat niet menselijke dieren onder de mens staan. Ze bevatten een goddelijke vonk, kunnen menselijk worden en verlossing bereiken.

Er is niet één duidelijke visie vanuit het Hindoeïsme over de juiste manier van omgaan met dieren. Veel hindoes zijn vegetariër, omdat ze geen dieren willen doden om te eten, maar ook omdat ze hun geest 'zuiver' (sattvisch) willen houden

Veel dieren worden als heilig gezien. De bekendste daarvan is de koe. Een groot aantal dieren is heilig vanwege de functie die ze vervullen als rijdier (vahana) voor een god. Elke hindoegod wordt geassocieerd met een dier dat zijn rijtuig is. Dat dier zegt tegelijkertijd op symbolische wijze iets over de hindoegod.

Agni: vuurgod, rijdt in een wagen die wordt getrokken door vurige paarden of hij rijdt op een ram of bok
Durg: godin voor deugdzaamheid en rechtvaardigheid, rijdt op een leeuw of op een tijger
Ganesha: god voor wijsheid en succes, berijdt zijn rat en heeft het hoofd van een olifant
Krishna: wordt in veel hindoeïstische stromingen beschouwd als een incarnatie van Vishnu, rijdt op een koe
Kubera: god van de weelde, rijdt op een ram

Mangala: god van de oorlog, rijdt op een ram
Saraswati: godin voor wetenschap en kunst, wordt geassocieerd met een zwaan of pauw
Varoena: god van de wateren/de oceanen, rijdt op een Makara, een dier met de voorpoten van een antilope of steenbok en het lichaam en de staart van een vis

Vayu: god van de wind, rijdt op een antilope
Yama: god van de dood, rijdt op een buffel

PM Foto Ganesha

Toch betekent dit niet dat al deze dieren in de dagelijkse praktijk vereerd worden. Velen lijken een semi-heilig bestaan te leiden, waarin van verering nauwelijks sprake is. De ram noch de antilope staan bekend als erg heilig. En zelfs de koe is niet helemaal heilig. In Nepal wordt eenmaal in de vijf jaar het Gadhimai-festival gehouden in de Gadhimai-tempel van Bariyarpur dat een maand duurt. Hier komen ongeveer vijf miljoen hindoes op af en worden heel veel dieren ter ere van de godin Gadhimai geslacht. Geschat wordt dat tijdens het festival in 2009 meer dan 500.000 dieren zijn geslacht waaronder waterbuffels, varkens, geiten, kippen, duiven en eenden. Dit gaat gepaard met veel dierenleed, omdat dieren niet vooraf worden bedwelmd. Tegen dit festival is dan ook veel bezwaar van diverse dierenorganisaties.
Klik hiervoor een korte film. Andere festivals waarbij dieren worden geofferd zijn Dashain (Nepal) en het Chhattar festival (India), maar ook in Sri Lanka, Indonesië en Vietnam vinden nog dierenoffers plaats. Voor meer info, klik hier voor meer informatie op de website van Occupy for Animals.

Bronnen / Meer weten?

Boeken

Jansen, E.R., De beeldentaal van het Hindoeïsme, 1993

Schouten, M., De spiegel van de natuur: het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief, 2005
Waldau, P., A Communion of Subjects: Animals in Religion, Science, and Ethics, 2009

Websites

BBC-Animal Ethics

Lezingen/filmpjes

Filmpje 'Kindness to Animals in Religions'