Dieren die we houden voor onderzoek

De eerste dierproef die op papier is beschreven werd rond 1628 gedaan. De Engelsman William Harvey (1578-1657) ontdekte toen hoe de bloedsomloop werkt en welke rol het hart daarbij speelt. Hij schreef hierover het boek 'Exercitatio Anatomica de Motu Cordis et Sanguinis in Animalibus' (Over de beweging van het hart en het bloed in dieren). In die tijd gingen mensen anders kijken naar de natuur en werden planten en dieren van binnen en van buiten bestudeerd. Hierbij ontdekte men dat (zoog)dieren sterk op mensen lijken. Het idee ontstond dat je door dierproeven te doen misschien meer te weten zou kunnen komen over de werking van het menselijk lichaam en daarmee zou vooruitgang in de medische wetenschap kunnen worden geboekt. De dierproeven gebeurden niet zachtzinnig, omdat men niet over verdoving beschikte en bovendien waren veel mensen er van overtuigd dat dieren geen pijn konden voelen.

Jaarlijks wordt het gebruik van proefdieren gemonitord door de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit in het rapport Zo doende (jaaroverzicht over dierproeven en proefdieren). Het aantal dierproeven in Nederland in 2013 bedroeg 526.593. Dit zijn 62.463 dierproeven (10,61%) minder dan er in 2012 werden geregistreerd.
De proefdieren zijn gebruikt voor de volgende doelen:

• wetenschappelijk onderzoek: 53,1%
• proeven voor de ontwikkeling, productie, controle of ijking van sera, vaccins, geneesmiddelen en medische of veterinaire producten: 33,6%
• onderzoek naar de schadelijkheid van stoffen: 7,3%.
  
• proeven in het kader van onderwijs en training: 4,2%
  
• proeven voor diagnostiek: 1,8%
  

Een dierproef is een experiment waarbij dieren worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek.
Deze proeven worden uitgevoerd wanneer de risico's van experimenten op de mens te groot zijn.
In de Wet op de dierproeven staat het als volgt: 'het geheel van handelingen, dat ten aanzien van een levend gewerveld dier, dan wel een levend ongewerveld dier van een bij algemene maatregel van bestuur aangewezen soort, wordt uitgevoerd met het doel:
a. sera, vaccins, diagnostica of andere medische, veterinaire of biologische zelfstandigheden te produceren of te controleren, of biologische ijkingen uit te voeren,
b. toxicologisch of farmacologisch onderzoek te verrichten,
c. zwangerschap, ziekelijke of andere lichamelijke toestanden of lichamelijke kenmerken van mensen of dieren of overeenkomstige toestanden of kenmerken van planten te herkennen of op te sporen, anders dan in de uitoefening van de diergeneeskunde op het betrokken dier,
d. kennis van het menselijke of dierlijke lichaam, of handvaardigheid in het verrichten van ingrepen daarop, te verschaffen of te ontwikkelen, of
e. een antwoord te verkrijgen op een wetenschappelijke vraag, voor zover redelijkerwijs moet worden aangenomen dat daardoor het dier ongerief kan worden berokkend, of waarvan het beoogde of mogelijke gevolg de geboorte is van een dier dat ongerief ondergaat.'

Voor het doden van proefdieren na een experiment worden verschillende methoden toegepast. Muizen en ratten worden vaak eerst verdoofd en daarna in een bak met kooldioxide geplaatst. Dit gas verdringt zuurstof en de dieren gaan dood door verstikking. Soms worden de dieren verdoofd en via de halsslagader verbloed of onthoofd. Grotere dieren worden vaak met een overdosis narcosemiddel gedood. Nadat de dieren gedood en onderzocht zijn, worden ze gecremeerd of naar een destructor of afvalverbrandingsbedrijf afgevoerd.

• Op 20 februari 1947 maakten fruitvliegjes als eerste dieren een reis in de ruimte aan boord van een Amerikaanse raket. Onderzocht werd wat het effect van blootstelling aan straling in de ruimte was. De fruitvliegjes overleefden de suborbitale vlucht.
• Op 14 juni 1949 ging de eerste aap, Albert II, de ruimte in.
• In de jaren '50 werden er door Amerika en de Sovjet-Unie verschillende muizen en honden in de ruimte gebracht.
• Op 3 november 1957 werd in de Sovjet-Unie de hond Laika, als eerste dier, in een baan rond de aarde gebracht. Laika overleefde de vlucht niet. Hier vind je een kort filmpje.
• Op 28 mei 1959 gingen Abel, een resusaap, en Baker, een doodshoofdaapje de ruimte in en keerden veilig terug. Hier vind je een kort filmpje.
• Op 19 augustus 1960 waren de honden Bjelka en Strelka de eerste dieren die rond de aarde vlogen en levend in de Sovjet-Unie terugkeerden.
• Op 31 januari 1961 was Chimpansee Ham (Amerika, zie foto links) het eerste dier dat tijdens de vlucht opdrachten uitvoerde. Ook hij keerde veilig terug. Klik hier voor een korte documentaire over Ham.
• Op 18 oktober 1963 stuurde Frankrijk de eerste kat Felicette de ruimte in. Hier vind je een kort filmpje.
• In september 1968 werden in de Sovjet-Unie schildpadden gelanceerd die als eerste dieren rond de maan vlogen.
  
  Meer informatie over dieren in de ruimte vind je op Wikipedia en YouTube.

Dierdonorcodicil
In Nederland is het inmiddels mogelijk om je overleden huisdier te doneren voor gebruik in het onderwijs. Dankzij het dierdonorcodicil zijn hiervoor minder proefdieren nodig. Het dierdonorcodicil is een initatief van de Stichting Proefdiervrij en de Universiteit Utrecht. Een overleden huisdier zal een veterinaire student over anatomie leren, maar ook over een respectvolle omgang tussen mens en dier. Op de universiteit ziet een docent erop toe dat er op een waardige manier met het dier wordt omgegaan.